Obsidian đã được công nhận là một công cụ mạnh mẽ để tổ chức các ý tưởng và quản lý kiến thức cá nhân (PKM). Nó là nơi tôi tổng hợp những suy nghĩ quan trọng, các chủ đề và nhiều thông tin khác từ khắp nơi trên internet. Tuy nhiên, việc nghiên cứu thường lộn xộn, và kho dữ liệu (vault) Obsidian của tôi cũng không ngoại lệ, thậm chí còn bừa bộn hơn. Đó là cho đến khi tôi khám phá ra plugin Breadcrumbs. Có thể nói, plugin Breadcrumbs chính là yếu tố đã thực sự thay đổi cách tôi ghi chú.
Trước khi sử dụng nó, vault của tôi là một mớ hỗn độn của các thư mục, thẻ (tags) và liên kết. Tôi sẽ ghi lại một suy nghĩ về tải trọng nhận thức (cognitive load) vào một ghi chú, nhét một trích dẫn từ cuốn “Deep Work” của Cal Newport vào một ghi chú khác, và đặt tóm tắt một bài viết về khoảng chú ý (attention span) ở một nơi hoàn toàn khác. Một tuần sau, tôi quay lại và không thể hình dung được tất cả chúng kết nối với nhau như thế nào. Plugin Breadcrumbs đã thay đổi điều đó gần như ngay lập tức. Nó cho phép tôi định nghĩa các mối quan hệ giữa các ghi chú bằng các nhãn đơn giản như “parent” (cha), “child” (con) hoặc “sibling” (anh chị em). Tính năng này đã giúp tôi lùi lại và thực sự nhìn thấy cấu trúc tư duy của mình. Các ghi chú không còn là những mảnh rời rạc mà trở thành một hệ thống sống động, phát triển theo thời gian. Tôi không còn phải lục tung các thư mục để tìm ghi chú phù hợp; tôi chỉ cần đi theo các kết nối. Và điều đó đã giúp tôi làm việc hiệu quả hơn đáng kể.
Xây dựng bản đồ tư duy tốt hơn
Từ thư mục đơn thuần đến các mối quan hệ đa chiều
Giống như nhiều người dùng Obsidian, tôi từng dựa vào các thư mục để sắp xếp ghi chú của mình. Chúng mang lại cảm giác an toàn, gọn gàng và dễ đoán. Nhưng khi vault của tôi ngày càng lớn, cấu trúc thư mục bắt đầu trở thành một rào cản. Nó buộc tôi phải chọn một danh mục duy nhất cho mỗi ghi chú, ngay cả khi ghi chú đó thuộc về nhiều nơi. Tôi thường xuyên phân vân liệu một điều gì đó nên được đặt dưới “Năng suất”, “Tâm lý học” hay “Viết lách”. Câu trả lời luôn là “cả ba”, nhưng tôi không có cách nào để thể hiện điều đó.
Giao diện chính của plugin Breadcrumbs hiển thị cấu trúc liên kết giữa các ghi chú trong Obsidian, giúp người dùng dễ dàng hình dung mối quan hệ parent, child, sibling và tổ chức thông tin hiệu quả hơn.
Breadcrumbs đã xóa tan vấn đề đó. Thay vì nhét ghi chú vào các thư mục, tôi bắt đầu liên kết chúng theo các mối quan hệ thực tế của chúng. Nếu một ghi chú về lý thuyết “flow” (dòng chảy) chịu ảnh hưởng lớn từ công trình của Mihaly Csikszentmihalyi, tôi có thể đánh dấu ghi chú của tác giả đó là “parent” của nó. Nếu một ghi chú khác mở rộng về “flow” trong bối cảnh thiết kế nơi làm việc, tôi đánh dấu đó là “child”. Đột nhiên, tôi không còn tổ chức ghi chú thành các danh mục nữa; tôi đang lập bản đồ cách các ý tưởng liên quan đến nhau. Đây là cách bộ não tôi tư duy, và các ghi chú của tôi bắt đầu phản ánh điều đó.
Mô hình quan hệ này cũng giúp tôi kết nối các ý tưởng giữa các lĩnh vực khác nhau. Ví dụ, một ghi chú về sự mệt mỏi trong ra quyết định (decision fatigue) nằm dưới một ghi chú lớn hơn về các hạn chế nhận thức (cognitive limitations), nhưng nó cũng liên quan đến các ghi chú về năng suất, kinh tế học hành vi và thậm chí cả thiết kế UX. Breadcrumbs cho phép tôi mô hình hóa sự phức tạp đó. Tôi không cần phải chọn con đường nào mà ý tưởng phù hợp; tôi có thể hiển thị tất cả các con đường. Điều này đã làm cho quá trình xem lại ghi chú của tôi trở nên ý nghĩa hơn rất nhiều. Thay vì lướt vault một cách vô định hoặc chỉ dựa vào tìm kiếm, tôi có thể “leo lên” một chuỗi “parent” để nhìn bức tranh lớn hơn, hoặc di chuyển ngang qua các “sibling” để khám phá các góc nhìn thay thế. Cảm giác như đang phóng to và thu nhỏ trong chính suy nghĩ của mình.
Hỗ trợ quá trình viết lách chuyên nghiệp
Xây dựng bản nháp từ các ý tưởng liên kết
Một trong những lợi ích rõ ràng nhất của việc sử dụng Breadcrumbs là trong quá trình viết lách của tôi. Trước đây, tôi thường ghi lại các suy nghĩ vào những ghi chú ngắn ngủi nhưng rồi lại quên mất chúng đến từ đâu hoặc chúng liên quan như thế nào đến bất cứ điều gì khác. Việc soạn thảo một thứ gì đó có ý nghĩa đòi hỏi phải đọc lại hàng chục tệp không liên quan và hy vọng tôi có thể ghép chúng thành một cấu trúc mạch lạc. Thường thì tôi bỏ cuộc trước khi bắt đầu.
Bây giờ, khi tôi mở một ghi chú, tôi thấy chính xác vị trí của nó. Tôi có thể nhảy từ một đoạn nháp đến ý tưởng nguồn, sau đó theo các liên kết đến các thông tin liên quan. Viết lách trở nên giống như việc sắp xếp và chỉnh sửa hơn là sáng tạo từ đầu. Hệ thống khuyến khích tôi xây dựng dựa trên những suy nghĩ đã có thay vì lặp lại chính mình. Nó cũng giúp tôi phát hiện ra những khoảng trống trong logic của mình. Nếu một ghi chú không có “child”, có thể tôi chưa mở rộng đủ về nó. Nếu một ghi chú không có “parent”, có thể nó đang lơ lửng mà không có ngữ cảnh.
Cấu trúc này đã biến việc viết lách từ một nhiệm vụ mà tôi ngại ngùng thành thứ mà tôi yêu thích. Nó ít giống với việc vật lộn với các ý tưởng mà giống với việc đi trên những con đường tôi đã bắt đầu lát gạch.
Một thay đổi nhỏ nhưng mạnh mẽ khác là cách Breadcrumbs giúp tôi duy trì dòng chảy công việc (flow). Nếu tôi đang viết về chủ nghĩa tối giản kỹ thuật số (digital minimalism) và bị mắc kẹt, tôi có thể theo các liên kết đến một ghi chú “sibling” về sự phân tâm hoặc một ghi chú “child” về vòng lặp dopamine. Những kết nối này thường gợi ra câu hoặc làm rõ một suy nghĩ mơ hồ tiếp theo. Tôi dành ít thời gian hơn để chuyển đổi ngữ cảnh hoặc tìm kiếm và dành nhiều thời gian hơn để thực sự viết. Plugin này cũng hỗ trợ các mối quan hệ ngầm định (implied relationships), vì vậy ngay cả khi tôi quên gắn thẻ rõ ràng một “parent” hoặc “child”, nó vẫn có thể suy luận các kết nối dựa trên thư mục, thẻ hoặc liên kết. Điều này làm cho hệ thống trở nên dễ sử dụng và có khả năng mở rộng. Tôi có thể chủ động khi muốn, nhưng không bao giờ bị phạt vì làm việc nhanh.
Hệ thống ghi chú có chủ đích và ý nghĩa hơn
Chuyển đổi từ sự lộn xộn sang ý nghĩa thực sự
Nhìn lại, hệ thống ghi chú cũ của tôi không hẳn là “hỏng”. Chỉ là nó không giúp tôi tư duy. Tôi thu thập rất nhiều nhưng kết nối rất ít. Breadcrumbs đã cung cấp cho tôi lớp cấu trúc còn thiếu đó. Bây giờ, khi tôi ghi chú, tôi làm điều đó có chủ đích. Tôi tự hỏi ý tưởng này nằm ở đâu, nó được xây dựng dựa trên điều gì và nó có thể dẫn đến đâu. Tôi ít nghĩ về việc lưu trữ một ghi chú ở đâu hơn mà nghĩ nhiều hơn về cách kết nối nó. Theo thời gian, sự thay đổi đó đã giúp tôi có tổ chức hơn, phản tư tốt hơn và sáng tạo hơn.
Obsidian là một công cụ tuyệt vời cho việc quản lý kiến thức cá nhân, nhưng Breadcrumbs chính là thứ đã biến nó thành một hệ thống tư duy thực sự đối với tôi. Nếu bạn đang thu thập rất nhiều thông tin nhưng gặp khó khăn trong việc biến chúng thành một điều gì đó có ý nghĩa, tôi thực sự không thể không khuyến nghị plugin này. Nó giúp bạn tìm ra hình dạng của những suy nghĩ của mình và biến những ý tưởng rời rạc thành một nền tảng mà bạn có thể tiếp tục xây dựng.
