Vào cuối thập niên 90 và đầu những năm 2000, tôi từng là một tay guitar trong vài ban nhạc screamo (giờ được gọi là Skramz). Chúng tôi biểu diễn những buổi diễn tràn đầy năng lượng khắp New England – đôi khi vài lần một tuần – và với tất cả sự hỗn loạn trên sân khấu, việc đứt cáp và hỏng jack cắm là điều không thể tránh khỏi. Tôi bắt đầu làm quen với mỏ hàn từ nhu cầu thiết yếu, vá víu vô số jack guitar và cáp nhạc cụ bị hỏng. Gần một thập kỷ trôi qua, kỹ năng hàn của tôi chỉ dừng lại ở đó.
Ngay cả sau khi không còn biểu diễn thường xuyên, tình yêu âm nhạc vẫn ở lại với tôi – đặc biệt là niềm đam mê với những chiếc ampli và bàn đạp hiệu ứng (effect pedal) cổ điển. Niềm đam mê đó cuối cùng đã dẫn tôi đến một “hang thỏ” mới: modding (độ chế) các pedal guitar. Để thực hiện điều này, tôi buộc phải nâng cao kỹ năng hàn và tìm hiểu sâu hơn về thế giới linh kiện điện tử. Những gì khởi đầu chỉ là vài thay đổi cơ bản nhanh chóng leo thang thành việc nhân bản pedal, tự thiết kế mạch điện từ đầu, sửa chữa đủ loại thiết bị, và cuối cùng là giải quyết các công việc sửa chữa linh kiện dán bề mặt (SMT) trên các bảng mạch PCB hiện đại.
Tuy nhiên, tất cả những điều đó không đến dễ dàng. Sách vở và các hướng dẫn trên YouTube chỉ giúp tôi một phần trước khi tôi gặp phải rào cản. Sự tiến bộ thực sự chỉ đến khi tôi thay đổi cách tiếp cận – coi mọi thiết bị hỏng hóc như một dự án tiềm năng, tận dụng mọi bo mạch điện tử làm vật liệu thực hành và giữ lại các linh kiện tháo rời cho các dự án sau này. Chính sự thay đổi tư duy đó đã tạo nên tất cả sự khác biệt.
Bắt Đầu Với Điện Tử Cũ và Giá Rẻ
Tại Sao Thực Hành Trên Linh Kiện Cũ Giúp Bạn Trở Thành Người Tự Sửa Giỏi Hơn
Một số người học tốt nhất với các bộ kit điện tử và hướng dẫn từng bước – nhưng tôi không phải là một trong số đó. Tôi là người học bằng thực hành, và đó có lẽ là lý do tôi đã tích lũy được kỹ năng ở rất nhiều lĩnh vực khác nhau trong nhiều năm qua. Mặc dù tôi thích đào sâu vào bất cứ điều gì thu hút sự chú ý của mình, tôi cần phải bắt đầu thực hành ngay để duy trì sự hứng thú. Nếu không, bộ não của tôi sẽ chuyển hướng sang một sự phân tâm mới.
Cách tốt nhất để tôi cải thiện kỹ năng hàn của mình không phải là lắp ráp – mà là tháo dỡ các thứ. Tháo hàn (desoldering) trở thành sân tập luyện của tôi. Cũng giống như việc tháo rời một hệ thống giúp tôi hiểu cách nó hoạt động, việc đảo ngược quy trình hàn đã dạy tôi thế nào là một mối nối hàn vững chắc. Các thiết bị điện tử hỏng và những món đồ giá rẻ mua ở cửa hàng đồ cũ là vật liệu hoàn hảo cho việc này – tôi không phải lo lắng về việc làm hỏng bất cứ thứ gì. Quan trọng hơn, tôi trở nên thoải mái khi cầm mỏ hàn mà không phải chịu áp lực làm hỏng một linh kiện đắt tiền.
Công nghệ xuyên lỗ (Through-hole technology – THT) dễ thao tác hơn nhiều so với các thiết bị gắn trên bề mặt (Surface-mount devices – SMD), đặc biệt khi bạn mới bắt đầu. Việc nhận dạng linh kiện cũng dễ dàng hơn theo cách này, vì các bộ phận xuyên lỗ lớn hơn và được dán nhãn rõ ràng – không giống như những hình chữ nhật nhỏ bé, trông giống hệt nhau của linh kiện SMD. Những chiếc đồng hồ báo thức cũ hóa ra là một trong những vật liệu thực hành tốt nhất (và rẻ nhất). Các thiết bị điện tử gia dụng hàng ngày cũng hoạt động tốt; bất cứ thứ gì thường xuyên hỏng hoặc cuối cùng cần thay thế đều có thể được tận dụng. Bóng đèn LED hỏng, đầu báo khói hết hạn – nếu nó có bảng mạch, nó đáng để bạn mở ra.
Bàn làm việc điện tử lộn xộn trước cửa sổ
⚠️ An toàn là trên hết: Trước khi bạn bắt đầu với bất kỳ thiết bị điện tử nào, hãy dành thời gian tìm hiểu các biện pháp phòng ngừa an toàn cơ bản. Mặc dù hầu hết những gì tôi làm việc không nguy hiểm, nhưng không phải tất cả các thiết bị điện tử đều tự động xả tụ điện, và những tụ này có thể gây giật điện nguy hiểm. Hãy cẩn thận, đừng để bị điện giật – và đầu tư một quạt hút khói hàn. Khói đó không tốt cho sức khỏe của bạn.
Tôi đã tiếp cận việc này theo hai cách: tháo hàn rồi hàn lại các linh kiện, và nhận diện, lưu trữ một số linh kiện. Có vẻ hiển nhiên, nhưng lợi ích lớn nhất của việc sử dụng các vật phẩm thực tế là bạn không chỉ thực hành trên một số lượng hạn chế linh kiện có trong bộ kit, bạn đang học cách xử lý mọi thứ – điện trở, tụ điện, cuộn cảm, biến áp, điốt, và thậm chí cả mạch tích hợp (IC).
Thành thật mà nói, tháo hàn khó gấp đôi so với hàn. Các kỹ năng cốt lõi là như nhau – kiểm soát nhiệt độ, tiếp xúc đúng cách, truyền nhiệt và định vị – nhưng quy trình phức tạp hơn. Bạn cần hút hết thiếc hàn cũ hoặc sử dụng bơm hút thiếc, làm lại các mối nối cứng đầu bằng trợ hàn (flux), và làm sạch lỗ để giải phóng chân linh kiện mà không làm gãy chúng – tất cả trong khi cố gắng không làm cháy bất cứ thứ gì. Tuy nhiên, điều này đáng để kiên trì, vì sự đa dạng của các linh kiện bạn sẽ gặp phải sẽ dạy bạn nhiều hơn bất kỳ bộ kit dành cho người mới bắt đầu nào có thể.
Tổ Chức và Tái Sử Dụng Linh Kiện Điện Tử Đã Tháo Rời
Phân Loại Linh Kiện: Cách Nhận Biết và Cất Trữ Những Gì Hữu Ích
Điện trở xuyên lỗ, cuộn cảm và tụ điện thường sử dụng mã màu hoặc mã số để chỉ giá trị của chúng. Mỗi linh kiện cũng có một mức dung sai, đánh dấu mức độ giá trị thực tế của nó có thể thay đổi so với giá trị in trên đó. Tôi chưa bao giờ ghi nhớ hoàn toàn hệ thống này, nhưng việc phân loại và sắp xếp các linh kiện đã tháo rời đã giúp tôi nhận ra các mẫu hình và hiểu chức năng của chúng theo thời gian.
Quá trình này cũng giúp việc nhận diện mọi thứ trên bảng mạch dễ dàng hơn. IC và transistor thường có số hiệu bộ phận được in trên chúng, bạn có thể tra cứu để tìm datasheet và thông số kỹ thuật. Nhưng nếu bạn nghiêm túc muốn tham gia vào lĩnh vực điện tử, bạn sẽ gặp một thách thức lớn hơn: tiếp cận các linh kiện riêng lẻ mà bạn cần.
Thời đại bạn có thể bước vào một cửa hàng điện tử địa phương để mua một điện trở hay một tụ điện đã qua rồi. Giờ đây, đó thường là sự lựa chọn giữa việc mua linh kiện số lượng lớn – hy vọng bạn sẽ dùng hết số linh kiện thừa – hoặc trả giá quá cao cho một linh kiện nhỏ chỉ để được vận chuyển. Đó là lý do tại sao việc tháo linh kiện từ các thiết bị điện tử cũ trở nên rất có giá trị đối với tôi. Mỗi lần tháo dỡ trở thành một cách để xây dựng kho linh kiện hữu ích cho các dự án trong tương lai.
Cuối cùng, tôi đã sắm vài hộp đựng đồ để giữ mọi thứ ngăn nắp. Tôi thích hộp tổ chức của AideTek cho transistor và linh kiện dán bề mặt, trong khi tủ ngăn kéo Akro-Mils hoàn hảo cho linh kiện xuyên lỗ và các bộ phận lớn hơn. Việc có một bộ sưu tập linh kiện đã tháo rời được tổ chức tốt đã giúp tôi tiết kiệm thời gian, tiền bạc và sự bực bội – và nó giúp việc bắt tay vào các dự án mới dễ dàng hơn rất nhiều.
Lựa Chọn Dụng Cụ Hàn Phù Hợp
Hàn Thông Minh Hơn: Công Cụ Mã Nguồn Mở Mọi DIYer Cần
Arduino, nguồn điện, và thiết bị kiểm tra transistor AVR
Tôi chắc rằng không cần phải thuyết phục ai ở đây về việc tận dụng mã nguồn mở, vì vậy hãy đi thẳng vào hai dự án mã nguồn mở mà tôi đặc biệt khuyến nghị.
Nếu bạn đã từng làm việc với Arduino trước đây, bạn có lẽ đã quen thuộc với chip ATmega328P được sử dụng trong Arduino Nano. Có một thiết bị kiểm tra linh kiện điện tử tuyệt vời được xây dựng xung quanh chip này – một dự án phần cứng mã nguồn mở ban đầu được tạo ra bởi Markus Frejek và được mở rộng bởi Karl-Heinz Kübbeler và những người khác, được gọi là AVR Transistor Tester. Mặc dù nó hỗ trợ nhiều bộ vi xử lý ATmega khác nhau, nhưng phiên bản phổ biến nhất bạn sẽ tìm thấy sử dụng ATmega328P.
Thiết bị kiểm tra này có thể giúp bạn nhận dạng và xác minh nhiều loại linh kiện điện tử: điện trở, tụ điện, cuộn cảm, điốt, transistor (NPN, PNP, MOSFETs, JFETs), thyristor, triac, LED, và nhiều hơn nữa. Có rất nhiều dự án phụ, như phiên bản bỏ túi của wagiminator hoặc phiên bản DIY của Sarag 001 dựa trên thiết bị gốc. Bạn cũng sẽ tìm thấy vô số phiên bản của thiết bị kiểm tra này được sản xuất tại Trung Quốc trên các trang web như Alibaba và eBay, thường có giá dưới 20 USD.
Khi nói đến mỏ hàn, tôi lẽ ra nên nâng cấp sớm hơn nhiều. Tôi đã chọn Miniware TS80P, một mỏ hàn thông minh nhẹ, được cấp nguồn bằng USB Type-C và có thể chạy bằng pin sạc dự phòng PD2.0. Nó sử dụng firmware mã nguồn mở IronOS, đây là sự phát triển tiếp theo của firmware ban đầu được phát triển cho mỏ hàn TS100.
Vậy tại sao phải bận tâm nâng cấp khi bạn có thể mua một bộ kit hàn cơ bản chỉ với 10 USD?
- Chỉ riêng sự khác biệt về hiệu suất đã rất đáng giá
- TS80P nóng lên trong vòng chưa đầy 10 giây
- Cảm biến chuyển động tích hợp để tự động chuyển sang chế độ ngủ khi bạn đặt xuống
- Đầu mỏ hàn có thể thay thế cho các tác vụ khác nhau
- Màn hình OLED để theo dõi nhiệt độ trong thời gian thực
- Các đường cong nhiệt độ và chức năng nút có thể tùy chỉnh để kiểm soát chính xác
Để tiện lợi khi di chuyển, tôi sử dụng thiết bị này với một Bộ chuyển đổi Pin Ulanzi NP-F và vài viên pin Sony NP-F970 8900mAh. Đây là một thiết lập cho phép tôi hàn ở bất cứ đâu, mà không bị ràng buộc vào bàn làm việc của mình.
Mọi Thứ Đều Có Thể Là Một Dự Án Tiềm Năng
Linh kiện điện tử cổ điển từ một Ovation K-6002
Tất cả điều này đi đến một tư duy mà hầu hết những người tự sửa (DIYer) đều nhận ra: tìm bất kỳ lý do nào để bắt đầu một dự án mới – đặc biệt nếu điều đó có nghĩa là tháo dỡ thứ gì đó (và đôi khi lắp lại). Tôi đã đạt được nhiều tiến bộ trong một tháng thực hành theo cách này hơn là trong sáu tháng vật lộn với các bộ kit điện tử DIY.
Hàn không quá khó với một chút thực hành, nhưng để trở nên giỏi về nó là tất cả về việc phát triển cảm giác về nhiệt độ, hiểu cách tiếp xúc đúng cách với đầu mỏ hàn và học cách nhiệt truyền để làm chảy thiếc hiệu quả.
Trở nên tự tin với kỹ năng hàn của mình đã mở ra một loạt các khả năng mới. Giờ đây, khi có thứ gì đó bị hỏng, tôi có cơ hội tốt để sửa chữa nó – và sự tự tin đó giúp tôi dễ dàng chấp nhận rủi ro với các mạch điện hoặc thiết bị lạ. Tôi không lo lắng về việc làm cháy linh kiện hoặc mắc lỗi vì tôi biết cách khắc phục sự cố và phục hồi.
Vì vậy, lần tới khi có thứ gì đó điện tử bị hỏng trong nhà bạn, hãy mở nó ra. Ngay cả khi bạn không sửa được nó, bạn sẽ có được kinh nghiệm quý giá – và có thể khám phá ra dự án tuyệt vời tiếp theo của mình trên hành trình đó.
